Transcriptie: Sociale fotografie

They pass away' van Jimmie Nelson. Begrotelijk. Maar Jimmy Nelson is na dit boek, door dit boek, een wereldberoemde fotograaf geworden.

En wat heeft Jimmy Nelson gedaan om dit boek te maken? Hij heeft zich afgevraagd welke volkeren hij op aarde nog zou kunnen bedenken. En uit zijn geschiedenis is duidelijk dat hij daar al wel wat van wist. Waarvan hij dacht, ja, blijven deze volkeren nog wel lang leven zoals ze leven? Voordat ze er niet meer zijn.

Dan zegt Jimmy Nelson, ik wandel in de voetsporen van Curtis. Oké, Edward S. Curtis.

Deze man. Dit is waar Jimmy Nelson het over heeft. Curtis, ruim 100 jaar voor Jimmy Nelson fotografeerde de North American Indian.

En Curtis heeft 30 jaar lang, zolang is Nelson nog niet bezig, alle Amerikaanse Indiaanse stammen gefotografeerd. Hun gebruiken, hun kleding, hun woningen, hun leefomgeving. Curtis heeft daar een levenswerk van gemaakt.

Omdat, Curtis zei, zoals deze mensen leven, de echte Amerikanen, dat gaat verloren. Je moet je voorstellen, hij komt eraan bij een stam, ik ga jullie fotograferen. Ja, waarom dan? Ja, omdat jullie uitsterven.

Oh, wie? Wij? Ja, jullie. Kurtis heeft zijn foto's uitgebracht in een boekenreeks. Met een voorwoord van de president van de Verenigde Staten erin.

Dat was schrikbaar en duur. Daar is hij ook aan ten onder gegaan. Maar hij wilde gewoon per se alle verhalen optekenen.

Veel tekst en veel foto's. En gelukkig kennen we die foto's allemaal en kan je..

. Nou ja, ook alweer in deze..

. Dit is dan..

. Er zijn vast ook luxere uitgavers, maar er staat hier wel gelukkig heel erg veel in. Het voorbeeld voor Jimmy Nelson.

Edward Curtis. Ik ga nog eventjes een stapje verder terug, want we komen bij het verhaal waar ik het over heb. Ik heb hier een exemplaar van The Illustrated London News uit 1889.

De bezoek van koningin Victoria naar Biarritz. Schatten van de stad en de buurt. En wat zaten in die London News tekeningen.

'Town and Neighbourhood'. Dus dit zijn plaatjes van het bezoek van de koningin. Nou zie je de koningin helemaal niet, je ziet alleen maar plaatjes van gebouwen in Biarritz, waar Queen Victoria blijkbaar op bezoek was.

En wat zijn dat voor plaatjes? Dat zijn plaatjes van hoe het daar is. Daar staan paleizen en mooie huizen en een strand. Zijn dat foto's? Ja en nee.

Ja, er zijn foto's gemaakt. Maar als ze zegt die kwamen uit de donkere kamer, die krijg je niet in de krant. En die foto's die zijn heel netjes als staalgravures nagemaakt.

Nagetekend, nagekrast. Heel secuur. Met weglating van alles wat niet in dat beeld hoorde.

En zo staat het er dan in. En verder staan er dus tekeningen in van reizen, sketches uit Suakin, ik weet niet waar dat precies ligt, nou moet ik het stuk lezen, afbeeldingen van, nou ja, Egyptische scènes, Edson. En hier zo nog wat van die foto's.

Wat je hier ziet is, ja, de Engelse visie van destijds op wat er op de wereld te zien was. De London Illustrated News. We komen er straks nog een beetje precies op.

En reclames voor horloges, getekend en wel. En deze dan, reclame voor zeep. Miss Lily Langtree, met haar handtekening eronder.

"I have much pleasure in stating that I have used Pears soap for some time and prefer it to any other." Met een tekening van de zangeres, Lili Lanktree. In een bad.

Daar hadden we nou wel liever een foto van willen zien. Maar dat was er nog niet in die tijd. Fotografie kwam op een gegeven moment op en daar gaan we het over hebben.

Goed, 1888 begint een beetje dat wat wij de sociale fotografie noemen. En ik ga uitleggen wat dat precies betekende. We hebben het gehad over Curtis.

Curtis die de Noord Amerikaanse indianer fotografeerde en daar een boekenserie over uitbracht. Nou was die boekenserie van hem zo omvangrijk dat het echt een enorm rijk document is. Goed dat het er is, maar aan de andere kant, het Het was ook zo schrikbaar en duur dat eigenlijk niemand dat zomaar thuis had.

Dus het stond wel in bibliotheken en in particuliere collecties en ongetwijfeld bij een paar overheids bibliotheken. Maar wie had dat nou? Dus we wisten het niet We, de bevolking, wisten het eigenlijk niet. Maar het is wel gelukkig alvast gefotografeerd.

Het is een van de dingen waar Jacob Ries, de eerste sociale fotograaf kunnen we eigenlijk wel zeggen, Jacob Ries geboren in Denemarken, in New York terechtgekomen, schreef voor een krant en ontdekte op een gegeven moment dat in de kranten geschreven werd over hoe het er in de nette wereld aan toe ging. Die krant waar we zojuist in bladerden, het London Illustrated News, er was ongetwijfeld ook een New York Illustrated News of zoiets. Daar werd geschreven over hoe de wereld eruit zag en hoe netjes het allemaal ging en hoe mooi het allemaal ging.

En Ries in New York realiseerde zich dat de helft van de bevolking helemaal niet leefde zoals in die krant stond. En hij wilde erover schrijven hoe de andere helft van de bevolking leeft. Hij heeft een boek gemaakt, How the Other Half Lives.

Hoe de andere helft leeft. Want hij kwam dus wel in New Yorkse achterbuurten terecht en hij maakte die foto's. Waarom maakte hij die foto's? Hij wilde erover schrijven en hij merkte dat mensen het niet zo oppikten van 'Ja, hoezo arm dan?' En op een gegeven moment zei hij van 'Ik ga er dan wel foto's van maken.

Om het echt te laten zien. En is in die achterbuurt de foto's gaan maken van hoe mensen leven. En die foto's, ja, wat moest je ermee doen? Die douwde die hoofdredacteuren en beleidsmakers letterlijk onder de neus.

Want hij moest er afdrukjes van maken die hij die mensen kon laten zien. En hij zei 'Jongens, de helft van de mensen hier om de hoek van de straat die leven in diepe armoede, in schimmelige huizen zonder sanitair. En daar kunnen we ons nu al wat bij voorstellen.

Ries was de eerste die dat vastlegde, die dat fotografeerde. Omdat hij zei, ik ga niet een foto maken over mijn wereldje. Ik ga foto's maken.

Over iets waarvan ik vind dat mensen dat moeten weten. Ries heeft ook een hoge Amerikaanse onderscheiding daarvoor gekregen. 'An American citizen', dat is op een of andere manier een soort burgeronderscheiding.

Voor dat je dus een goed burgerzin bent. Er is in Manhattan ook nog een randje van het park langs de rivier na hem genoemd. Het Riespark.

En ik was een keertje in zijn geboorteplaatsje in Denemarken. Daar heeft hij dus niks gedaan behalve dat hij geboren is en vertrokken. Maar zelfs daar staat een standbeeld voor Ries.

Als fotograaf, terwijl hij in Denemarken dus niet fotografeerde. Ries heeft eigenlijk, zeg maar, de sociale fotografie op de kaart gezet, zonder dat hij met die foto's ergens heen kon, behalve dat hij afdrukjes aan mensen kon laten zien. Zo waren mensen met z'n allen tegelijk wonen van jongetjes die op straat slapen, van meisjes die, ja, kindertjes die maar een beetje op straat moeten spelen.

En Ries was gelukkig dus de eerste, maar zeker niet de laatste. Iemand anders die daar een schepje bovenop zette en ook echte dingen voor elkaar kreeg. Lewis Hine, die zei beginnend van ik ga strijden, ik ga zorgen dat er echt beleidsmatig, in wetgevende zin, iets wordt gedaan tegen de kinderarbeid.

We hebben in Nederland ook een kinderwetje gehad, dus die ging over kinderarbeid. Hine heeft daar beslist, meegeholpen door kinderarbeid gewoon te gaan fotograferen. Die ging de fabrieken in, een beetje met rotsmoes over dat die wilde fotograferen hoe mooi het er allemaal ging, en geordend en strak.

Maar met de bedoeling om duidelijk te maken op de foto's van jongens, niet alles hier is oké, en nou ja goed, kinderarbeid. Meisjes die moesters moeten openmaken en deze jongens, ik weet niet, de breaker boys, die moeten steentjes klein hakken zodat je ze als rind kunt gebruiken. Kinderen die aan de weefgetouwen werken.

Weefgetouwen, dat maakt een enorme herrie en er komt heel veel stof in die fabriekshallen. Dus die kinderen die komen er wel makkelijk bij met die kleine vingertjes, want je moet tussen die touwtjes. Het zijn eenvoudige handelingen.

Hein heeft met zijn foto's er echt voor gezorgd. Dat was ook zijn doel, dat er iets aan de positie daarvan. Goed, dat je dus de wereld kunt vastleggen, dat kan een heel welbewust doel hebben, maar natuurlijk, ik ga nog foto's van een andere grootheid uit de beginjaren van de fotografie laten zien, die het puur voor zijn plezier deed.

Jacques Henri Lartigue, die foto's maakte van zijn hobby's. We lieten er net al een kleurenfotootje in, een autochroom. Maar dat ik zei, raceautootjes, vliegen, moet je kijken naar die mevrouw in de haven, wat die mevrouw zit te doen.

Maar waarschijnlijk lijkt het op iets wat het niet is. Deze man die in een of ander duikzwempak in het water, een soort rubberen broek waarmee hij in het water of een rubberen band drijft, met z'n zonnebril en hoed op. Latige kwam uit een goede familie en fotografeerde de spelletjes waar ze mee bezig waren.

Dat is heel anders dan het werk van Adjet en Brassai, twee fotografen uit Parijs. Adjet, een man die jarenlang over straat zwierf om foto's te maken. Hij heeft 10.

000, 20.000 foto's heeft gemaakt. Van die glazen negatieven, dat is een boel werk.

Maar daar was aan het eind van zijn leven nog steeds niet zoveel mee gebeurd. De hele voorraad is bij een Amerikaanse fotograaf terechtgekomen die dacht, dat is eigenlijk best niet zo goed. Interessant werk en die is daar afdrukken van gaan maken en dat is gelukkig de hele wereld over gegaan en dat wordt tot tot de dag van vandaag herdrukt in boeken, wordt tentoongesteld en zo hebben we een zicht over hoe het Parijs van het begin van de 20e eeuw eruit zag, gezien vanaf de straat.

En daar komen dus ook mensen in voor op die foto's. Niet alleen met de gebouwen en straatbeelden, maar ook mensen. Dus je ziet hoe de gewone mensen leefden, omdat Ajed eigenlijk zei het moet vastgelegd worden en ik ga het doen.

Bij Brassai was dat heel ietsje anders? Brassai kreeg het voor elkaar om met een opdracht van een Engels tijdschrift het Parijse nachtleven te gaan fotograferen. En hij heeft maandenlang 's nachts gefotografeerd. Dus dan sliep hij overdag en dan fotografeerde hij 's nachts.

Dat was wel, dat schrijft hij dus ook wel in zijn dagboeken, wel zwaar. Maar het kon omdat er dus betere lenzen waren, lichtsterkere lenzen, betere materialen, dus lichtgevoeligere materialen. En hij kon zelfs flitslampen gebruiken, dat was zo'n magnesiumplofding, zoals in zo'n kroeg.

Dat is duidelijk. Je ziet aan die zware schaduw dat dat met een felle lichtpunt gefotografeerd is. Brassai fotografeerde het nachtleven van Parijs en ook dat was iets waarvan we niet wisten hoe het eruit zag, want nette mensen slapen 's nachts.

Dit is dan in een café, nou vooruit. Maar hij kwam 's nachts op straat ook schobberjakken tegen. Politiemannen, dames van lichte zeden, zwervers, van alles.

Alles waarvan de nette mensen dachten dat het 's nachts is in donker. En Brassai zei, ik zal het je laten zien. Ik ga het fotograferen.

En er werd een boek, het eerst uitgegeven in Londen, Paris by Night. En later was het in Frankrijk, Paris La Nuit. Prachtig boek, wordt gelukkig nog steeds herdrukt.

Dus we weten eigenlijk hoe het echte leven eruit ziet, dankzij de fotografen die bereid zijn om soms met eigen opoffering, financieel of fysiek, het echte leven voor ons te vangen. Omdat wij dat echte leven niet zien, want wij zien vooral ons eigen leven. Ook echt, maar het is beperkt.

August Sander, een Duitse fotograaf, die pakte het nog anders aan. Sander die maakte op een gegeven moment een soort lijstjes van wat voor mensen leven er eigenlijk in Duitsland. In de jaren tussen de oorlogen in had je natuurlijk nog wel rang en standen.

Maar die wisten allemaal te benoemen. De standen van de officieren en de standen van de ambtenaren en de standen van de arbeiders en van de boeren. En zo ging hij ze allemaal fotograferen, de middenstand.

En die ging ze systematisch, daar had hij een heel systeem voor gemaakt, allemaal zo in beeld brengen. Zo van, dan heb ik van alle menssoorten. En dan maakte hij een boek, dat heette "Antlitz der Zeit".

Dus het aangezicht van de tijd. Zijn werk is later ook nog wel weer een beetje misbruikt, want je weet dat er na de periode tussen de oorlog en tijdens de oorlog mensen waren die zeiden van "ah, dat is fijn dat we kunnen zien van welke soorten mensen zijn, want bepaalde soorten zetten we liever even opzij. Dus sommige van zijn werk is dan ook vernietigd, maar gelukkig is er heel veel overgebleven en ja, prachtige fotografie.

Ik moet zeggen, ik vind deze foto van die bakker altijd nog wel, maar dat is dan heel persoonlijk. Dit is een bakker van de jaren tussen de oorlog. En mijn grootvader was in de jaren tussen 1910 en 1950 banketbakker.

In Amsterdam weliswaar. Maar ik denk altijd van zo moet mijn grootvader er ook bij gestaan hebben. En dat is natuurlijk het mooie van die fotografie.

Dat je er echt in kunt verplaatsen van hoe was het, hoe waren die mensen toen? Een groot, groot project waar hij lang aan heeft gewerkt. Het is uiteindelijk niet echt afgekomen, maar als je alleen al deze foto ziet, die boxers hier en die drie mannen op weg naar In ieder geval studenten, beetje parvenu typisch zou je nu zeggen. Een mooi groot project.

Een andere fotograaf met een Nederlandse connectie. Erich Salomon, een Nederlandse connectie omdat Salomon als Duitse Jood in 1933 het land uitvluchtte en in Nederland terecht kwam. Dus hij wordt in zekere zin beschouwd tot de Nederlandse fotografen.

Het is niet helemaal correct, maar hij heeft lang in Nederland gehuurd. En hij was de eerste die met een sterk lichtgevoelige camera altijd netjes in het pak bij de vergaderingen van de hoge dames en heren naar binnen ging. Dus bij vergaderingen van de Wereldbond en bij het huwelijk van Juliana en bij kabinetsvergaderingen en dergelijke.

Hij maakte daar foto's van en ze wisten allemaal nog niet precies waarvoor dat was, maar hij maakte daar die foto's. Op een gegeven moment zeiden ze wel van ja jongens, een bijeenkomst van belangrijke mensen is pas echt als Salomon ergens naar binnen sniekt. Want hij sniekte vaak naar binnen met een beetje smoezen en dergelijke.

Dat hij was net hier naar binnen en dan maakte hij zijn fotootjes. Deze foto is dan wel zijn beroemdste. Daar zie je dus de Franse premier is, meen ik.

Die hebben ineens gezien, ah kijk daar heb je hem! De koning van le roi des indiscrets, dus de koning van de indiscreten. Want die herkende hem. Hé, Salomon is zijn ouder, moet het wel een echte bij Eco's zijn? Anders komt Salomon niet binnen.

Erik Salomon. En hij heeft ook helaas de oorlog niet overleefd. Maar wel een prachtige oeuvre nagelaten.

Een oeuvre met foto's van hoge heren en dames. Een heel ander belangrijk fotografisch project. Ik zei net al in de introductie liet ik de naam van Walker Evans al eventjes vallen.

Er is een project in Amerika geweest dat heet de FSA foto opdracht. Dit was een Amerikaanse overheid zo gaande farm security dus de autoriteit die ervoor moest zorgen dat het met de boerenstand in Amerika goed ging. Want ook alweer de hoge heren in Washington en New York weten niet hoe het met de boeren gaat.

Daar moet eten vandaan komen en ja, want ze komen niet. Niet in de boerenvelden. En op een gegeven moment is er ook in de crisisjaren en in de dustbowl, dus tijden dat er met de landbouw fout ging en de grote stofstormen kwamen en een paar jaar lang misoogsten in Oklahoma enzo, daar is ook over geschreven, de John Steinbeck, over dat dat wel heel erg fout liep.

En toen ze dus, de hoogheer ging in merken, hé, er komt minder eten uit de boerengebieden, wat is er eigenlijk aan de hand? Toen heeft die FSA een groep fotografen ingehuurd en gezegd, gaan jullie daar eens foto's maken. Laat ons eens even zien wat er aan de hand is. En die fotografen kregen heel erg de vrije hand.

En ze huurden toen al de betere fotografen in. En die zijn allemaal ook onsterfelijk geworden door dit project, want ze konden daar jarenlang werken, netjes betaald. En die foto's zijn wel de hele wereld over gegaan.

Eerst in dat project gewoon als informatie en later ook omdat het interessante foto is. Walker Evans, dit gezinsportret en Dorothea Lange. Deze foto wordt ook door veel mensen gezien als een van de belangrijke foto's van de vorige eeuw.

Een migrantenmoeder die met haar kinderen moet proberen te overleven in komervolle omstandigheden. Dorothea Lange laat dus ook bij deze foto denk je ooit Dit is zomaar zo'n foto, maar je kunt zien, we weten hoe ze daar dus rondgelopen heeft. Ze heeft dus die mevrouw gezien met haar kinderen, heeft gevraagd van mag ik u fotograferen, heeft een praatje mee gemaakt, heeft opgeschreven wat er gebeurd is en je ziet er zijn zo verschillende foto's gemaakt in die hele reeks.

En lang later is ook weer terug ontdekt van wie die mevrouw nou eigenlijk precies was. En nou ja, dan krijg je dat hele verhaal van gaat het nu? Ja, nu gaat het onder zo goed met mij. Heeft u er wat aan gehad dat u zo gefotografeerd, nee heb ik niks aan gehad.

Oké, maar daardoor wisten we wel dat het met u en mensen in uw soort omstandigheden slecht ging en waarvan. Daarvoor was die fotografie heel belangrijk. En ook deze moeder heeft, nou ja, de golven van de tijd doorstaan.

Maar het is ook niet fijn als je zo leeft. Maar je ziet dus fotografie is niet iets wat zomaar ontstaat. Wat Dorothea Lange hier deed, is wat we tegenwoordig storytelling noemen.

Dus je gaat met meerdere foto's samen het verhaal vertellen om duidelijk te maken hoe zit het nou echt. Want uit één foto kun je heel veel dingen afleiden, maar als je een reeks foto's ziet, dan ga je al beter snappen wat is er nou echt eigenlijk aan de hand? Wat gebeurt er nou eigenlijk? En misschien vind je het een shock om te ontdekken dat deze iconische foto niet zomaar één los plaatje is, maar dat die komt uit een serietje en dat het meer een kwestie is van cadreren en kijken en zoeken en zeggen oké deze foto wordt het. Er zijn nog wat meer werkelijkheden dan dat er in een foto te vangen zijn.

Die sociale fotografie dat is dus heel iets anders als die kunstfotografen die we in de vorige hoofdstukken bekeken. Die zijn natuurlijk ongelofelijk belangrijk. En tot op de dag van vandaag gebeurt dat gelukkig, dat mensen zeggen van ik moet fotograferen hoe de wereld in elkaar zit.

En dat fotografen op pad gaan om wantoestanden in de wereld te fotograferen, dat vinden we eigenlijk heel gewoon. Er zijn ook fotografen die op pad gaan om te fotograferen daar waar het goed gaat. Om misschien te laten zien dat het goed lijkt te gaan, maar het misschien niet is.

Of om te laten zien hoe dat kan. Waar het om gaat is dat wij mensen dus de mensheid fotograferen. Wij kijken naar een ander om foto's te maken.

Maar de vraag, en dat is de vraag die nu ook wel speelt in de documentaire, journalistieke fotografie, we kijken naar onszelf. Want wat we ons ook moeten realiseren is dat als wij naar andere mensen kijken die in slechte omstandigheden leven, dan is dat ook wel onze manier van kijken. En er zijn stemmen die opgaan die zeggen je moet eigenlijk mensen over zichzelf foto's laten maken.

Want dan krijg je echt altijd andere verhalen te horen. Er is een soort streven bij de pers ook om foto's uit verre landen daar de fotografen te laten maken. En ik weet dat Wordpressfoto bijvoorbeeld, die leidt ook mensen op in andere delen van de wereld, zodat zij daar hun foto's kunnen maken om het verslag te doen van de wereld.

Want zij weten, denken, zien andere dingen over zichzelf dan wat wij over onszelf zien. Die vraag moet je jezelf altijd stellen. Als je foto's maakt van een omstandigheid die niet jouw omstandigheid is.

Fotografeer je echt dat andere of fotografeer je vooral jouw kijk op dat andere? Dat is best een diepgaande vraag waar je je verder niet schuldig mee hoeft te voelen. Maar het is wel goed om je te realiseren dat dat zo is. Het enige is als die andere mensen niet kunnen fotograferen dan moet je er wel heen om te fotograferen.

Dat is natuurlijk een ander ding. (c).

Start je 14 dagen gratis proefperiode

Geschiedenis van de Fotografie (1900 - 1950)

Wat vinden leden van Geschiedenis van de Fotografie (1900 - 1950)?

Zo beoordelen onze leden ons

Bekijk meer ervaringen van leden

Populaire cursussen

Online Fotografie cursussen

Cursussen De Basis van Fotografie

Cursussen Fotografie

Cursussen Lightroom

Cursussen Photoshop

Cursussen Luminar

Cursussen Creatieve Fotografie

Cursussen Natuurfotografie

Cursussen Landschapsfotografie

Cursussen Dierenfotografie

Cursussen Portretfotografie

Cursussen Studiofotografie

Cursussen Bruidsfotografie

Cursussen Productfotografie

Cursussen Ondernemen

Cursussen Videografie

Cursussen Apps

Cursussen Overige