Transcriptie: Nadar, een bijzonder persoon.

Nou, we komen aan het eind van dit verhaal, aan het eind van de 19e eeuw en dan gaan we het hebben over een man die 90 jaar geleefd heeft tot 1910 en wie dus een belangrijk deel van die 19e eeuw zich met de fotografie heeft bezighouden. Gaspar Félix Tournation en die heeft zich een kunstenaarsnaam aangemeten Félix Nadar en eigenlijk bekend onder de naam Nadar. Hij is begonnen als cartoon tekenaar maar ontdekte snel dat hij betere talenten had nog en hij werd eigenlijk ondernemer in de fotografie.

Dus ja, hij maakte bijvoorbeeld portretten, portretten van beroemdheden. Rossini de componist en Sarah Bernhard, een jonge actrice hier, waarvan Nadar wel snapte dat als hij wilde dat die jonge dame een beroemde actrice zou worden, dat er dan toch op zijn minst een beeld van haar de wereld ingestuurd moest worden. We hebben gezien dat 'Kartuvisitis' en zo bezonnen, maar dat er een beeld de wereld ingestuurd moest worden wat de mensen in vervoering zou brengen.

Dus ze heeft hier wat gordijnen om haar heen gewikkeld gekregen. Dit is geen jurk, ze heeft echt lappen om haar heen die de suggestie wekken dat ze misschien wel alleen maar die lappen om zich heen heeft. En ja, ze ziet eruit als een mooie jonge vrouw en ze is ook inderdaad, Sarah Bernhard, een beroemd actrice geworden.

Dat idee dat je dus een foto kunt inzetten als glamourbeeld en niet alleen maar om een foto te gebruiken om te zeggen, kijk zo ziet deze persoon eruit, maar dat je een foto als een dilemma beeld kunt inzetten. Dat is een uitdenksel van Nadar. En dat is een commerciëel succes geworden, want van die foto's zijn goed wat afdrukken besteld.

Ik werd gevraagd, door haar, door de impresario, door bewonderaars. Dat is een concept van fotografie wat ooit een keertje moet worden uitgenodigd. Hij deed dat.

Dat is wel een dingetje, zullen we maar zeggen. Daar heeft hij over zijn avonturen zelfs een autobiografie geschreven. Quand j'étais photograaf, toen ik fotograaf was.

Het wordt in het Nederlands in de priveerdomeinreekse uitgebracht. Felix Nadar, toen ik fotograaf was. En dan schrijft hij over zijn avonturen, want als een zakelijke avontuur ging het niet altijd even goed.

Op een gegeven moment ging het ook slecht. En toen weer wel goed, want hij was verslot een heel ondernemend type. En hij heeft een paar dingen uitgevonden en die wil ik toch eventjes laten zien want die gaan eigenlijk om de fotografie heen.

Dankzij hem is fotografie voor een deel ook tot leven gekomen. Hij heeft niet alleen dus dat glamourbeeld uitgevonden maar hij heeft nog iets bijzonders uitgevonden en het ziet er zo gewoon uit en ik moet uitleggen wat daar zo bijzonder in is. Het is het volgende.

Hij noemde dat foto interviews. Je moet je eventjes over dat bewegende plaatje heen kijken, hoewel dat wel een soort functie heeft, en je moet even kijken naar dat plaatje hier. Daar zit de interviewer in gesprek met meneer Chevreux.

Vergeet u meneer Chevreux eens, als je je maar realiseert dat meneer Chevreux op het moment dat die foto werd gemaakt, 100 jaar oud was. Een wetenschapper. In Le Journal Illustré, de geïllustreerde krant, is een interview met meneer Chevreux geplaatst.

..en dan denk je, oh, nou ja, gebruikelijk, in de zin dat je best wel eens met iemand een gesprek kon gaan voeren.

...

..en dan kon gaan vragen hoe die over bepaalde dingen dacht, en die tekst die schreef je op.

Maar wat deed Nadar? Die maakte er niet één foto bij, maar een hele reeks foto's. En die zijn bijna hetzelfde. Alleen, als je die vier fotootjes in dit geval, vier fotootjes ziet, hij heeft er meer gemaakt, deze vier zijn zo geplaatst, als je die ziet, dan is het net alsof je die meneer bezig ziet.

Zoals je dat hier geanimeerd en wel ziet. Want hier heb je het gevoel dat die twee mannen zitten te keuvelen, te praten. Dat suggereer je door dus een paar plaatjes neer te zetten waardoor het ineens lijkt, als lezer, kijker, alsof je daarbij bent dat die meneer Chevru met handgebaren dingen aan het doen is.

Dat is een beeldconcept wat niet bestond voor die tijd. Schilderijen bestaan zo niet, zou ik maar zeggen. In ieder geval toen niet.

En foto's ook nog niet. En na daar bedacht, ik ga zorgen dat je die persoon levend voor je ziet. Alsof die het echt aan jou aan het vertellen is.

En ja, wij vinden dat zo normaal, wij hoeven dat niet eens meer te doen, want we zien ze genoeg op televisie. Maar inderdaad, als je een tekst leest van iemand of je ziet iemand op televisie iets vertellen, dat voelt anders. Dan zie je zijn mimiek, zijn uitdrukkingen.

Dan zie je dat het niet een geposeerd portret is, maar dat het een naar de waarheid geschoten foto is. Dat is echt een soort conceptuitvinding. Die heeft verder niks met techniek te maken, maar dat je snapt hoe het publiek naar foto's kijkt en hoe het publiek uit foto's informatie en kennis en begrippen haalt.

En Nadar die had dat door. Dus dit is een uitvinding en concept van Nadar. Dat is dus onze tweede uitvinding.

Het photo interview. Hij hield ook van nieuwe techniekjes hoor. Op een gegeven moment had iemand flitstechniek bedacht.

En flitstechniek dus door een draadje magnesium, metaal is dat, door daar een stroomhiepje doorheen te doen, krijg je in een keer een felle lichtflits. En hij had al ontdekt dat als je met die felle lichtflits fotografeert, dat dat zoveel licht is dat je dan met een kortere belichtingstijd kunt fotograferen. Dus dat heel veel licht, heel kort, net zo goed is als weinig licht heel lang.

Oké. Maar dat betekende ook dat hij dus kon gaan fotograferen op plekken waar nooit licht is. Hij is de katecomben van Parijs gegaan.

Die bestonden nog niet zo lang. Maar als je daar ooit wel eens geweest bent, dat is 80 meter diep de grond in ofzo. Kelders vol met alle botten die ze van alle begraafplaatsen van Parijs hebben verzameld.

Daar liggen 6 miljoen Parijzenaren. Ja, we roepen altijd dat een graafplaats is iemands eeuwige rust, maar blijkbaar kan ook je eeuwige rust verstoord worden en dan kom je alsnog in de katekomber van Parijsvloer terecht. Hij is naar beneden gegaan in die katekomber.

Daar kwamen net de mensen niet. Ten eerste is het toch een beetje macaber, zo'n kelder met 6 miljoen schedels. En botten.

Maar bovendien, je loopt daar in die tijd met een kaars of met een fakkel, hè. En hij zat daar in het donker met een flitslamp, camera neergezet. En die foto's, die kwam die man weer boven de grond.

En toen zei de meester, ziet dat er zo uit. Wat net de mensen kwamen, maar niet in die kelders. Tegenwoordig kun je er als toerist gewoon in.

Maar Nadar wist dus dat je met een flitslamp op dat soort plekken kon gaan fotograferen. Misschien is hij wel de uitvinder van, nou ja, hij is niet echt de uitvinder van de flits, maar de uitvinder van het idee dat je niet alleen ver weg bijzondere dingen kunt tegenkomen, maar dat de kunst van de toerist, van de fotografie is om op bijzondere plekken, op het juiste moment, met de juiste technieken iets zichtbaar te maken wat voordien niet zichtbaar was, om welke reden dan ook. Iedereen wilde zijn foto's zien want die katecombe bestond maar pas en misschien lagen er voorouders er wel.

We gaan nog een stapje verder. Nadar had op een gegeven moment een luchtballon. Niet een kleintje, maar een grote.

Gewoon een ondernemer die een luchtballon had en daar kon je ballonvluchten mee maken. Wij denken dat dat iets is van tegenwoordig, maar we hebben er ook weer over Tweede helft van de 19e eeuw. Een luchtballon.

Een hele grote luchtballon. En Nadar die ging met een camera omhoog en maakte dus luchtfoto's. Je ziet hierboven de Arc de Triomphe van Parijs door Nadar gefotografeerd uit een luchtballon.

Oké, hij is dus ook de uitvinder van de luchtfotografie. En je ziet hem hier reclame maken daarvoor. Dus hier hebben ze dat mandje ergens gewoon in de studio opgehangen.

Daar is hij ingestapt met iemand. En daar staan gewoon mensen naast. Er is een fotootje gemaakt met daarachter een geschilderd wolkenluchtje.

Want hij wilde toch ook een foto hebben van hoe dat eruit ziet als je in zo'n mandje hoog in de lucht hangt. Om daar je luchtfotos te maken. En niet om het een of ander, hij is met die luchtballon zelfs op reis geweest, ja, niet vliegend, in de trein, want de trein en de fotografie zijn ongeveer in hetzelfde jaar uitgevonden.

De eerste treinen in Nederland reden in hetzelfde jaar dat de eerste foto's werd gemaakt. Goed, de trein van Parijs naar Amsterdam reed in de 19e eeuw en Nadar heeft zijn géant, zijn reuze ballon, in de trein in een wagon gelegd. Daar is hij mee naar Amsterdam geweest.

En hier zie je een foto van dat hij in Amsterdam wordt opgeblazen. Op een circusterrein. De reus.

Hier zie je een poster dat hij komt naar Amsterdam. Du Géant. 6098 m3 gas gaat erin.

En dat plaatje naast een ballon voor officiële feesten. En dit is zijn Géant, om maar even aan te geven dat hij niet met een kinderachtig ballonnetje aankomt. Hij heeft met dit ding in Amsterdam gevlogen.

Maar als toeristische attractie, niet omdat hij luchtfoto's in Amsterdam wilde maken, maar gewoon omdat hij was een ondernemer. Hij had een luchtballon en je kon vluchtjes maken met zijn luchtballon. En ja, je zou ook een foto kunnen maken uit die luchtballon.

Maar ja, proefballons, 20 proefballons worden de lucht in gelaten. Le géant, stuurman monsieur Camille d'Antoine. Vulgen opstijging met meneer Nadar.

In Amsterdam. Dus ja, dat gaan we in de loop van de geschiedenis vaker zien. Dat sommige ondernemers iets doen dat je denkt van oké, dat zorgt dat fotografie tot leven komt.

Nog los van de kwaliteit van de fotografie op zichzelf. Dus Nadar vergeet die naam niet, een persoonlijkheid van heb ik jou daar, een ondernemer. Eerste toepassen van het flitslicht, bedenken van het foto interview, bedenken van de glamour glossy, bedenken van de luchtfotografie.

Ja, dus daar praten de mensen over. Mensen praten over dat er iets nieuws was uitgevonden en ja dat trekt natuurlijk aan, dat trekt beroepsbeoefenaar aan, dat trekt commercie aan, dat trekt publiek aan en zo wordt fotografie een grotere en grotere wereld. En ja, avonturiers als Nadar, daar hebben we best een heleboel aan te danken.

Nou ja, er is hartstikke veel te vertellen over die hele negentiende eeuw. Ik denk dat de grote en belangrijke stappen dat we die hier wel langs horen komen. Ja, in de boeken vind je nog veel meer informatie, nog veel meer plaatjes, want we hebben gelukkig heel veel oude foto's.

Ik heb het ook uit de boeken gehaald, want ik was er niet bij. Daar kun je ook heel veel over vinden. Gelukkig zijn er het beste ook nog wel eens tentoonstellingen waar je het werk van oude fotografen ziet.

En op kunstbeursen als Paris Photo, daar zie je ze zelfs wel eens gewoon te koop hangen van die oude foto's. Je moet wel kiezen tussen of een nieuwe auto of zo'n fotootje, maar vooruit, ze zijn te koop. Ik heb nog één leuk plaatje om deze eerste eeuw van de fotografie mee af te sluiten.

Die gaat over de discussies die over de fotografie gingen. Het zijn notabene cartoons. Want laat we wel zijn, in de 19e eeuw werden foto's nog niet gewoon afgedrukt in tijdschriften.

Ook die fotootjes van nadaar, als ze in een krant stonden, werden ze overgezet in een staalgravure. Dat is nog niet een echte foto. Dat is een echte afdruk.

Dat kwam later pas. In de 20e eeuw. Goed.

Dit zijn cartoons die gaan over de positie van de fotografie. En dat zijn eigenlijk twee verschillende verhalen. Hier links zie je.

.. Weg met de fotografie staat erboven.

Links zie je een plaatje van een schilder en die maakt een dame die als een engel, als een vee, als een elfje door de wolken vliegt. Schilders kunnen iets moois ervan maken. En wat doen fotografen? Daar zie je een fotograaf, een klein bengeltje zullen we maar zeggen, die met zijn hoofd onder zo'n doek staat en die maakt een foto en daar zie je gewoon een zure oude vrouw op die foto staan.

Alsof fotografen de rauwe werkelijkheid fotograferen en of kunstenaars in staat zijn om pure schoonheid te maken. Ja, dat is wel een discussiepunt in de fotografie natuurlijk. En daar gaat deze cartoon over.

Die andere is een cartoon die tot op de dag van vandaag natuurlijk speelt. Die dat gelukkige weldoorvoedige zin fotografeert. Dat ronde ding wat daar staat dat is een ronde kokervormige camera.

En daarachter zie je een schilder staan die denkt ja maar en ik dan ik maak toch ook portretten. Is mijn werk nou overbodig geworden? En ja, dat is natuurlijk wel. Ja een deel van de portretkunst is van de schilders naar de fotografen gegaan.

Ja, dat klopt. Daar mag ieder het zijne van denken en iedereen mag aan die discussie wat toevoegen of aan de werkelijkheid wat toevoegen. Door te bedenken van wat is eigenlijk het verschil tussen een foto en een schilderij.

Soms maken we foto's en dan zegt iemand 'tjoh lijkt wel een schilderij'. En soms maken we een schilderij en dan zegt iemand 'tjoh lijkt wel gefotografeerd'. En je moet je altijd afvragen, is dat een compliment? Of als je nou een foto precies naschildert, is het dan nog een foto of is het dan een schilderij geworden? Het antwoord bestaat niet, maar je mag er wel zelf een antwoord op bedenken.

Ik hoop dat ik jullie heb plezierd met verhalen uit de eerste eeuw van de fotografie. We zijn zo'n beetje van 1800 tot 1900 geforderd. We zijn begonnen met de wens om afbeeldingen te maken bij Rembrandt en we zijn geëindigd bij de realiteit dat afbeeldingen voor allerlei doeleinden gebruik kunnen worden.

Ik hoop dat je het een mooi verhaal vond en dat je er veel inspiratie uit haalt. In je eigen zoektocht door de geschiedenis. Veel plezier daarmee.

Start je 14 dagen gratis proefperiode

Geschiedenis van de fotografie

Wat vinden leden van Geschiedenis van de fotografie?

Zo beoordelen onze leden ons

Bekijk meer ervaringen van leden

Populaire cursussen

Online Fotografie cursussen

Cursussen De Basis van Fotografie

Cursussen Fotografie

Cursussen Lightroom

Cursussen Photoshop

Cursussen Luminar

Cursussen Creatieve Fotografie

Cursussen Natuurfotografie

Cursussen Landschapsfotografie

Cursussen Dierenfotografie

Cursussen Portretfotografie

Cursussen Studiofotografie

Cursussen Bruidsfotografie

Cursussen Productfotografie

Cursussen Ondernemen

Cursussen Videografie

Cursussen Apps

Cursussen Overige